Özel eğitimde öykü temelli öğretim, öğrencilerin özel öğrenme ihtiyaçlarına ve farklı öğrenme stillerine uygun olarak eğitimi daha anlamlı ve etkili hale getirmek için kullanılabilir. Bu yaklaşım, özel eğitim öğrencilerinin dikkatini çekmek, motive etmek ve öğrenme süreçlerini geliştirmek için etkili bir yöntemdir. Öykü temelli öğretim, özel eğitim öğrencilerinin öğrenme süreçlerini daha etkili ve keyifli hale getirerek onların öğrenme potansiyellerini artırabilir. Ancak, her öğrencinin bireysel ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulması ve uygunlaştırılmış eğitim yöntemleriyle desteklenmesi önemlidir.
Sosyal Öyküler: Sosyal öyküler, sosyal beceriler, toplumsal yaşam becerileri ve güvenlik becerileri gibi becerilerin öğretiminde kullanılan etkili öğretim yöntemlerinden biridir. Sosyal öykülerin öğretimde kullanımı sosyal öykünün yazımı ve sosyal öykünün uygulanması olmak üzere iki aşamalı bir süreci gerektirir. İlk aşama sosyal öykünün yazımı aşamasıdır. Bu aşamada belirlenen hedef davranışın sergilendiği ya da sergileneceği ortam, durum ve koşullara ilişkin bilgiler toplanır. Ardından sosyal öykülerin yazımına geçilir. Sosyal öyküler (a) betimleyici cümle ve (b) rehberlik edici cümle türlerine belli oranlarda yer verilerek yazılır. Betimleyici cümleler hedef davranışla ilişkili kültürel değerleri vurgulayan; bir kişinin bilgi, duygu, düşünce, inanç, motivasyon, kişilik gibi içsel durumunu tanımlayan; kültürde yaygın olarak paylaşılan inançlar, değerler ya da gelenekleri tanımlayarak ilgili duruma ilişkin anlamı güçlendiren cümlelerdir. Rehberlik edici cümleler ise, doğru davranışı tanımlama yoluyla davranışın nasıl sergileneceğine yön veren cümlelerdir. Sıralanan cümle türleri kadar bu cümlelerin öykü içindeki oranları da sosyal öykülerin yazımında mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Bu cümlelerin öykü içindeki oranları için “Öyküdeki toplam betimleyici cümle sayısı/Rehberlik edici toplam cümle sayısı>2” formülü dikkate alınır. Cümle türleri ve oranlarına ilişkin kurallara ek olarak sosyal öykü yazımında dikkat edilmesi gereken diğer noktalara aşağıda yer verilmiştir:
- Öykünün içeriğini yansıtan bir başlık olmalıdır.
- Öyküde giriş, gelişme ve sonuç bölümleri yer almalıdır.
- Öykü 5N1K sorularının yanıtlarını içerecek şekilde yazılmalıdır.
- Öykü bireyin ağzından ve bakış açısından yazılmalıdır.
- Öykü olumlu ifadeler kullanılarak yazılmalıdır.
- Öykü tek bir hedef davranışa yönelik olarak yazılmalıdır.
- Öykü geniş zaman kipinde yazılmalıdır.
Sosyal öykülerin yazımının ardından sosyal öykülerin uygulanmasına geçilir. Öğretmen hazırladığı sosyal öyküyü birey hedef davranışı sergileyeceği ortama girmeden önce ya da kendisine hedef davranışı sergileme fırsatı verilmeden önce sunar. Öncelikle öğretmen “Senin için harika bir öyküm var. Şimdi bu öyküyü okumanın tam zamanı. Hazır mısın?” diyerek bireyin dikkatini öyküye çeker. Ardından öğretmen öyküyü okur ya da bireyden okumasını ister. Öykünün sunumunun ardından bireyin öyküyü anlayıp anlamadığını değerlendirmek üzere 5N1K soruları sorulur. Birey sorulara doğru yanıt verdiğinde pekiştirilir, yanlış yanıt verdiğinde ya da yanıt vermediğinde öykü ya da ilgili cümle yeniden okunabilir ya da doğru yanıt söylenebilir. Bireyin öyküyü anladığından emin olunduktan sonra birey hedef davranışı sergileyeceği ortama yönlendirilir ya da öğretmen tarafından hedef davranışı sergileme fırsatı yaratılır. Birey hedef davranışı belli bir doğrulukta sergilemeye başladıktan sonra öykünün silikleştirilmesi sürecine geçilir. Bu amaçla öykünün okunma sıklığı azaltılabilir ya da yönlendirici cümle öyküden çıkarılabilir. Birey hedef davranışı sosyal öykü okunmadan gerçekleştirinceye değin sosyal öykü silikleştirilerek sunulmaya devam edilir.
Güç Kartı Stratejisi: Sosyal becerilerin ve iletişim becerilerinin öğretiminde kullanılan etkili yöntemlerden biridir. Bu yöntemde otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin karakteristik özelliklerinden biri olan sınırlı ve yoğun ilgi alanından yararlanılır; bu amaçla bireyin yoğun ilgi duyduğu kahraman (ör. çiçek, bebek) ve/veya ilgi alanı (ör. futbol takımı) belirlenir, bu bağlamda senaryo (öykü) ve güç kartı hazırlanır ve uygulanır. İlk olarak bireye kazandırılması amaçlanan hedef davranışa yönelik kısa bir senaryo (öykü) hazırlanır ve bireyin hedef davranışı sergilemesi için ipucu niteliğinde olan güç kartı oluşturulur. Birinci aşamada senaryoda, kahramanın ya da ilgi alanının hedef davranışı gerçekleştireceği bağlam kısaca tanıtılır, hedef davranışı sergileme gerekçesi vurgulanır ve sergilediği uygun davranışlar en fazla beş cümle olacak şekilde ifade edilir. Son olarak, kahramana ve/veya ilgi alanına ilişkin uygun bir görsel ve otizm spektrum bozukluğu olan bireyi hedef davranışı sergilemeye güdüleyici bir cümle yazılarak senaryo tamamlanır. Güç kartının oluşturulduğu ikinci aşamada ise, senaryonun özeti oluşturulur. Bu amaçla, senaryoda yer alan kahramanın/ ilgi alanının hedef davranışı sergileme gerekçesi, sergilediği uygun davranışın vurgulandığı cümleler, güdüleyici cümle ve görsel destek küçük bir karta (ör. kartvizit boyutu) yazılır. Güç kartı stratejisinin uygulama aşamasında ise öncelikle senaryo ve güç kartı bireye okunur ya da bireyden okuması istenir. Ardından, okunan senaryo ve güç kartına ilişkin birkaç 5N1K sorusu sorulur ve güç kartı bireye verilir veya görebileceği bir yere konur. Birey, hedef davranışın sergileneceği ortama ya da etkinliğe yönlendirildikten sonra doğru tepkide bulunması durumunda bu davranışı pekiştirilir. Yanlış tepki ya da tepkide bulunmama durumunda ise güç kartını okuması veya göz atması için ipucu sunulur. Bireyin performansı belirlenen düzeye geldiğinde ise, güç kartı stratejisinin silikleştirmesi aşamasına geçilir. Bu aşamada, güç kartı ve senaryo tamamen ortadan kaldırılabileceği gibi yalnızca senaryo geri çekilebilir, belirli zaman aralıklarıyla sunulabilir ya da güç kartı mesafe olarak uzaklaştırılabilir
