1. Evre: Beceri Tanıtma Evresi

Bu evrede çocuğun, kelimelerdeki sesleri (fonemleri) fark etmesi, ayırt etmesi ve manipüle etmesi öğretilir. Fonolojik farkındalık, çocuğun okuma ve yazma becerilerinin gelişiminde temel bir adımdır.

Bu beceriyi kazanması halinde:

  • Kelimelerin başlangıç, orta ve son seslerini tanır ve ayırt eder.
  • Sesleri birleştirerek ya da bölerek yeni kelimeler oluşturur.
  • Farklı sesleri manipüle ederek kelimelerin yapısını değiştirir.

Ulaşmak istediğimiz hedef davranışlar:

  1. Kelimenin başlangıç sesini tanır (örneğin, “masa” kelimesinde /m/).
  2. Kelimelerin son seslerini belirler (örneğin, “kalem” kelimesinde /m/).
  3. Sesleri birleştirerek yeni kelimeler oluşturur (örneğin, /b/ + /a/ = “ba”).
  4. Kelimeleri hecelere ayırır ve tekrar birleştirir (örneğin, “ba-na-na”).

Kullanılabilecek öğretim yöntemleri:

  • Modelleme ve rehberlik.
  • Ritmik oyunlar ve şarkılar.
  • Görsel destek ve yapılandırılmış etkinlikler.

Örnek Materyal ve Yönergeler:

  • Materyal: Ses kartları, resimli kartlar, ritim araçları.
  • Yönerge: “Bu bir masa. Masanın ilk sesi nedir? /m/.”

2. Evre: Uygulama Evresi

Bu evrede çocuk, ses bilgisel farkındalık gerektiren görevleri yerine getirmeye başlar. Çalışmalar, hem okulda öğretmen rehberliğinde hem de evde ebeveyn desteğiyle gerçekleştirilir.

Okulda Öğretmen Tarafından:

  1. Başlangıç ve Son Ses Çalışmaları:
    • Çocuğa kelimeler verilerek başlangıç ve son seslerini söylemesi istenir.
    • Örnek Aktivite: “Kalem kelimesinin ilk sesi nedir? /k/. Peki, son sesi nedir? /m/.”
  2. Ses Birleştirme Çalışmaları:
    • Çocuk, ayrı verilen sesleri birleştirerek kelimeler oluşturur.
    • Örnek Yönerge: “/b/ ve /a/ seslerini birleştir. Hangi kelime oluştu? ‘Ba.'”

Evde Ebeveynler Tarafından:

  1. Hecelere Ayırma Çalışması:
    • Çocuk, kelimeleri hecelere ayırır ve tekrar birleştirir.
    • Ebeveyn Yönergesi: “Elma kelimesini hecelere ayıralım: ‘El-ma’. Şimdi tekrar birleştir: ‘Elma.'”
  2. Ses Bulma Oyunu:
    • Çocuk, çevresindeki nesnelerin başlangıç seslerini bulur.
    • Örnek Aktivite: “Bu bir masa. Masanın ilk sesi nedir? /m/.”

3. Evre: Pekiştirme Evresi

Bu evrede çocuk, fonolojik farkındalık becerilerini düzenli ve doğru bir şekilde uygulamayı öğrenir. Çalışmalar, daha karmaşık görevleri kapsayacak şekilde genişletilir.

Okulda Öğretmen Tarafından:

  1. Kelime Manipülasyonu:
    • Çocuk, kelimelerdeki sesleri değiştirerek yeni kelimeler oluşturur.
    • Örnek Aktivite: “Kedi kelimesindeki /k/ sesini /p/ sesiyle değiştir. Yeni kelime nedir? ‘Pedi.'”
  2. Ritim ve Ses Çalışmaları:
    • Çocuk, ritmik bir şekilde verilen sesleri tekrar eder ve kelimelerle ilişkilendirir.
    • Örnek Yönerge: “El ve ayak ritimleriyle /ta/ /ta/ /ta/ seslerini çıkar. Şimdi hangi kelimeyi söyleyebiliriz? ‘Tarak.'”

Evde Ebeveynler Tarafından:

  1. Ses Oyunları:
    • Çocuk, ebeveyniyle ses farkındalık oyunları oynar.
    • Ebeveyn Yönergesi: “Bana bir kelime söyle, ama ilk sesini çıkar. Örneğin, ‘masa’ kelimesinden /m/ sesini çıkarınca ne olur? ‘Asa.'”
  2. Hikaye ile Ses Çalışması:
    • Çocuk, bir hikayede geçen kelimelerdeki sesleri ayırt eder.
    • Örnek Aktivite: “Hikayede geçen ‘elma’ kelimesindeki son sesi söyle: /a/.”

4. Evre: Genelleme Evresi

Bu evrede çocuk, ses bilgisel farkındalık becerilerini farklı ortamlar, durumlar ve kişilerle doğal bir şekilde uygular.

Okulda Öğretmen Tarafından:

  1. Sınıf İçi Etkinliklerde Kullanım:
    • Çocuk, sınıf etkinliklerinde ses bilgisel farkındalık görevlerini uygular.
    • Örnek Aktivite: “Arkadaşlarına bir kelime söyle ve ilk sesini bulmalarını iste.”
  2. Kelime Bulmaca Çalışmaları:
    • Çocuk, verilen ipuçlarına göre kelimenin başlangıç ya da son sesini tahmin eder.
    • Örnek Yönerge: “Bir kelime düşün. İlk sesi /a/, son sesi /r/. Hangi kelime olabilir? ‘Araba.'”

Evde Ebeveynler Tarafından:

  1. Günlük Hayatta Kullanım:
    • Çocuk, günlük yaşamda nesnelerin seslerini ayırt eder.
    • Ebeveyn Yönergesi: “Bu bir bardak. Bardak kelimesindeki sesleri söyle: /b/ /a/ /r/ /d/ /a/ /k/.”
  2. Oyunlarla Uygulama:
    • Çocuk, ebeveyniyle kelimeleri seslerine ayıran oyunlar oynar.
    • Örnek Aktivite: “Elma kelimesini seslerine ayıralım: /e/ /l/ /m/ /a/. Şimdi tekrar birleştir: ‘Elma.'”

Genel Sonuç

Bu planın sonunda çocuk, ses bilgisel farkındalık gerektiren görevleri doğru ve etkili bir şekilde yerine getirmeyi öğrenir. Bu beceri, çocuğun okuma ve yazma becerilerinin gelişimini destekler, dil farkındalığını artırır ve akademik başarıya katkıda bulunur. Düzenli uygulama ve rehberlik, bu becerinin kalıcı olmasını sağlar. Hem öğretmen hem de ebeveyn desteği bu sürecin önemli bir parçasıdır.